Çivril coğrafyasında bilinen en eski yerleşim yeri Çivril İlce Merkezinin 5 km kadar güneyinde yer alan Beycesultan Höyüğüdür. Anadolu’nun en önemli Prehistorik merkezlerinden birisi olan Beycesultan’da, arkeolojik kazılar 1954–1959 yılları arasında gerçekleştirilmiştir. Kazılar sırasında Arzawalilara (Luviler) ait olduğu bilinen pek çok bulgulara rastlanılmıştır. Bulgulardan yola çıkılarak Beyce sultanin, dolayısıyla Çivril coğrafyasının ilk sakinlerinin Arzawalilar olduğu sonucuna varılmaktadır. Ayrıca Beycesultan kazılarında, besinci tabakada kırk odası ortaya çıkartılan bir sarayın bulunması Beyce sultanin bir zamanlar Arzawalilarin başkenti yada önemli bir kenti olduğu sonucuna götürür. Hititlere komsu olan Arzawa Siyasal Birliği, yine Hitit kaynaklarından elde edilen bilgilere göre Happala, Mira, Pitassa, Kuvalia, Seha Nehri, Appavia, Vilusa, Zipalsa, Hariati olarak isimlendirilen yöreleri kapsamaktadır. Aslında Arzawa isminin bu yöreleri kaplayan siyasal birlik mi, yoksa Hititlere bağlı bir beylik mi olduğu hala kesinlik kazanmış değildir. Ancak Hititlerin hızla güç kazandığı ve Arzawa üzerine peş peşe seferler düzenlediği ve Arzawalilari hâkimiyeti altına aldığı bir gerçektir. Arzawalilar, Hititler ile sık sık mücadele etmek zorunda kalmışlar ve kimi zaman tek basına, kimi zamanda çevresindeki beyliklerin desteğini alarak mücadele vermişlerdir. Daha çok Hititlere bağlı bir beylik olarak kabul edilen Arzawalilar, belli bir donemde komsu devletlerle yazışmalar yapabilecek kadar güç kazanmıştır. Bunun en güzel örneği ise; Yukarı Mısırda, Amarna kentinde bulunan Mısır firavunu III. Amenofis ile Arzawa kralı Tarhandaradu tarafından yazılan Hititçe iki mektuptur. Arzawa kralı ile Mısır firavunu arasındaki bu yazışma Arzawa Devletinin en az Mısır Devleti kadar güçlü olduğu fikrini doğurur.
b) HITIT HAKIMIYETI
M.Ö. 1660 yıllarında I.Hattusili (M.Ö.1660–1640) tarafından kurulan Hitit İmparatorluğu hızla güç kazanmış ve komsu devletlere akınlara başlamıştır. Devletin kurucusu olan I. Hattusilinin ilk akınlarından biriside Arzawalilar üzerine, dolayısıyla Çivril coğrafyasına olmuştur. Bu seferde Arzawa ülkesi büyük bir tahrip görmüş ve bu tahripten Beycesultan’da etkilenmiştir. Telepinu Metninde anlaşıldığı üzere Hititlerin bu akınları daha çok yağma amacı taşıyordu. Hitit akınları ile Arzawalilar bir müddet Hititlere bağlı kalmışlar, ancak I.Hattusiliden sonra basa gecen I. Mursili (M.Ö.1640–1600),Babil seferi dönüsünde bir suikastla öldürülünce diğer beylikler gibi Arzavalilarda Hititlere karsı harekete geçmişlerdir. Arzawalilarin uzun sure başkaldırısının önüne geçemeyen Kral Telepinu (M.Ö.1535–1510), Arzawalilar ile antlaşma imzalamak zorunda kalmıştır. Bu antlaşma Hitit Devletinin yabancı bir krallıkla gerçekleştirdiği ilk antlaşmadır. Ancak bu antlaşmada yeterli olmamış ve Hitit devleti, Güneybatı Ana doludan çekilmek zorunda kalmıştır. Hitit Devleti I. Suppiluliuma (M.Ö.1380–1345) zamanında güçlenmeye başlamış ve Arzawalilar üzerine akınlarını tekrar başlatmıştır. Ancak Arzawa üzerine en önemli akınlar II. Murisli (M.Ö.1345–1315) zamanında gerçekleştirilmiştir. II. Murisli, Arzawa kralının kendi ülkesine gecen Hitit uyruklarını geri vermek istememesi üzerine yazdığı sert bir mektupla Arzawalilara savaş ilan etmiştir. Sonunda iki taraf Varma Kentinin yakınındaki Asparta Irmağının bulunduğu yerde karsılaşmış ve Arzawa ordusu yenik düşmüştür. Arzawa kralı Ahhiyavalilara sığınmış ise de, Ahhiyavalilar, kralı Hititlere teslim etmişlerdir. Böylece Hitit kralı II. Murisli, Arzawa ülkesini hâkimiyeti altına almıştır. Dolayısıyla Çivril coğrafyası da bundan sonra Hitit hâkimiyetinde kalmıştır.
Hitit devletinin Çivril coğrafyasındaki hâkimiyeti M.Ö. 1200 yıllarına yani Hitit Devletinin son bulmasına kadar devam etmiştir. M.Ö. 1200 yıllarında gerçeklesen Egeli kavimler istilası ile Hitit Devleti son bulmuş ve Anadolu büyük bir yıkıma uğramıştır. Bundan sonra yaklaşık 500 yıl karanlık bir dönem yasamış olan Anadolu, Frig hâkimiyeti ile tekrar canlanmaya başlamıştır.
c) FRIG HAKIMIYETI
Hind-Avrupai kökenli bir kavim olan Frigler, M.Ö. 1190 yıllarında Anadolu’ya gelmişlerdir. Ancak siyasal bir topluluk olarak ilk defa M.Ö. 750 den sonra ortaya çıkmışlardır. Kral Midas döneminde ise (M.Ö.725–695/675) Orta ve Güneydoğu Anadolu’ya hâkim güçlü bir krallık haline gelmişlerdir. Anadolu’daki Frig hâkimiyeti döneminde Çivril yöresinin önemi gittikçe artmıştır bunun en temel sebebi Çivril yöresinin Frigya ve Karya memleketleri arasında geçiş konumunda bulunmasıdır. Firiglerin Çivril yöresinde hâkimiyet kurduklarından en önemli kalıntıları ise; Koçak koyunun üzerinde yer alan Ummugulsum mezarları ve çevredeki ören yerlerinde toplanan çanak çömleklerdir. Ayrıca bugünkü ISIKLI kasabasının (Eumenia) bulunduğu yerde ilk olarak bir Frig şehrinin olduğu yönünde bilgilerde mevcuttur.
d) KIMMER ISTILASI, LIDYA VE PERS HAKIMIYETI
Çivril yöresinde M.Ö. 750 yıllarında başlayan Frig hâkimiyeti M.Ö.660 yıllarında Kimmer istilası ile son bulmuştur. İskitlerin önünden kaçarak Anadolu’ya gelen, Asyanik bir kavim olan Kimmerler Anadolu’yu istila ederek Frig Devletine son vermişlerdir. Bundan sonra Anadolu’da, özelliklede Bati Anadolu’da Lidya hâkimiyeti başlamıştır. Giges tarafından merkezi Sardes olmak üzere kurulan Lidya Devletinin sınırları, Alyattes zamanında (M.Ö. 610–575) Kızılırmaka kadar genişlemiştir. Çivril yöresi de bu geniş sınırlar içerisin de kalmış ve bu durum Pers hâkimiyetine kadar değişmemiştir. M.Ö. 546 yılında Pers imparatoru Kyros, Lidya devleti üzerine saldırmış ve bu devletin varlığına son vermiştir. Böylece birkaç yıl içinde bütün Anadolu Pers İmparatorluğunu hâkimiyeti altına girmiştir. Çivril yöresindeki Pers hâkimiyetine en güzel kanıt; ilce merkezine 20 km. güneydoğuda bulunan kaya kabartması (iki atlı ve bir atlı arabayı temsil eden bir kabartma) dır dır. Ayrıca 1970li yıllarda Çivril'den alınıp Uşak Müzesine satılan ve üzerinde Aramca bir yazıt bulunan kabartmalı (ocak yakan bir rahip, genç bir kız ve kopek kabartmalı tipik Zerdüştlük simgeleri) mezar tası da vardır.
e) MAKEDONYA, SELEVKOS VE BERGAMA HAKIMIYETI
Anadolu’daki Pers gücünü kırmayı amaçlayan Makedonya kralı Philipposun kısa bir sure sonra öldürülmesi ile yerine oğlu İskender geçmiş ve Pers gücünü kırma isi Isken dere kalmıştır. Bu amaçla büyük İskender M.Ö.334de, 35.000 Makedonyalı ve Yunanlı askerden oluşan bir orduyla Pers İmparatorluğu üzerine yürümüştür. Sonuçta İskender Anadolu’nun büyük bir bölümünde hâkimiyet kurmuştur. Böylece Çivril yöresine, Isken derin hâkimiyet sahası içine girmiştir. Büyük Isken derin M.Ö.323de ölümüyle imparatorluğu parçalanmış ve çeşitli isimler altında devletler ortaya çıkmıştır. Bu devletlerden biriside Selevkoslardir. Selevkos Devletinin Bati Ana doluya hakim olması ile Çivril yöresi de bu devletin hâkimiyet sınırları içerisinde kalmıştır. Kral Selevkosun ölümünden sonra iç karışıklıklar başlamış ve bu durumdan yararlanmak isteyen Filetairos M.Ö.282de, Bergamada prensliğini ilan etmiştir. İlk zamanlar Selevkoslara bağlı bir beylik olan Bergama Beyliği, zamanla güç kazanmış ve M.Ö.257de Selevkoslara karsı yaptığı savası kazanmıştır. Böylece Selevkos hâkimiyeti zayıflamış ve bölgede Bergama hâkimiyeti başlamıştır. Çivril yöresindeki Bergama Krallığı hâkimiyeti M.Ö. 130 yıllarına kadar devam etmiş ve daha sonra Roma egemenliği başlamıştır. Bergama kralı II. Attolos Roma Devleti ile dostluk kurmuş ve onun olumu ile yerine gecen III. Attalosda bu dostluğu devam ettirmiştir. Hatta III. Attalos ölümünden sonra yerine geçecek birini bırakmamış ve kendi ölümünden sonra bütün Bergama topraklarının, Roma Devletine devredilmesini vasiyet etmiştir. Ancak daha önce tahta geçmiş olan II. Eumenesin oğlu Aristonikos, III. Attolosun vasiyetini kabul etmeyerek kendini Bergama kralı ilan etmiştir. Bunun üzerine Roma senatosu, Bergama üzerine ordu göndererek Aristonikosu yenilgiye uğratmış ve Bergama topraklarını, Roma topraklarına dâhil etmiştir. Çivril yöresinde Bergama hâkimiyetinin en önemli kanıtı; Eumenia antik kentidir. Bugünkü IŞIKLI kasabasının yerleştiği yerde bulunan Eumenia antik kenti, M.Ö.159–138 tarihleri arasında hüküm surmuş olan Atallos Philadelphos tarafından kurulmuştur. Bu kentin kuruluş amacı ise Peltai (Karayahsiler)deki Selevkos kolonisine karsı güçlü bir Bergama yerleşimi oluşturmaktır.
ROMA VE BIZANS HAKIMIYETI
Roma İmparatorluğu yaklaşık olarak M.Ö. 130 da Bergama Krallığı topraklarını ele geçirmiş ve bu topraklar üzerinde Asya eyaletini kurmuştur. Bu eyaletin toprakları Misya, Lidya, Karya ve Frigyanin bir kısmini kapsıyordu. Çivril yöresi de bu topraklara dahildi ve bu durum Roma İmparatorluğunun parçalanmasına kadar devam etmiştir. M.S. 395de Roma İmparatorluğunun Dogu ve Bati olmak üzere ikiye ayrılması ile Çivril yöresi de, Doğu Roma yani Bizans hâkimiyetinde kalmıştır. İstanbul merkezli Bizans Devletinin Ana doluya hâkim olması ile Çivril yöresi, Güneybatı Anadolu ile İstanbul arasında yeni bir geçiş yolu olarak önem kazanmaya başlamıştır. İmparator Justinienden itibaren Çivril ve yöresinde yeni istihkâmlar kurulmaya başlanmıştır. Bu istihkâmlardan en önemlisi Sublion/Homadir. Ayrıca VIII. asırda bir başka önemli istihkâm Khonai kalesi yapılmıştır. Çivril yöresindeki Bizans hâkimiyeti, Türk akınlarına kadar devam etmiştir. Türklerin Anadolu üzerine pes peşe akınları ile Anadolu’nun Türkleşmesi sağlanmış ve Konya merkezli kurulan Anadolu Selçuklu Devleti, Bizans topraklarına hakim olmuştur. Böylece Çivril yöresinde de Türk hâkimiyeti başlamıştır.
